AMMMONITOR: Šta se podrazumijeva pod digitalnom, odnosno informatičkom pismenošću? Koliki je procenat građana u Crnoj Gori informatički pismen, odnosno koristi aplikacije word, excell, internet? TABAŠ: Informatička pismenost podrazumijeva skup znanja i vještina koje omogućavaju korišćenje personalne računarske opreme (PC, notebook, tablet) i osnovnih aplikacija (programa, softvera) za zadovoljavanje ličnih ili poslovnih potreba. Na osnovnom nivou to bi bila upravo ona znanja pomenuta u Vašem pitanju. Ali to nikako nije dovoljno. Treba da težimo standardu u kome digitalna pismenost podrazumijeva stavljanje IT-a u funkciju zadovoljavanja većine naših potreba za informisanošću, komunikaciji sa organima državne i lokalne uprave, sa bankama i realizaciju prava i obaveza koja iz toga proističu. Bojim se da smo u ovom trenutku daleko od tog nivoa digitalne pismenosti, ali znam da on nije nedostižan. Prema podacima MONSTAT-a za 2017. godinu oko 70 odsto domaćinstava imalo je PC računar i/ili notebook, a oko 70 odsto posjeduje mobilne uređaje i isto toliko ima pristup intemetu. Ovo je zaista dobra osnova, ali teško je reći koliki procenat naše populacije je „informatički pismen”. Radije bih to mjerio na osnovu ovih podataka i činjenice da se u anketi MONSTAT-a od 82 do 96 odsto populacije između 16 i 54 godine izjasnilo da svakodnevno koriste računar. Zanimljivo je i da samo 30 odsto anketirane populacije misli da ne posjeduje dovoljna znanja u IT-u. MONITOR: Može li se reći da su informatički pismeni svi oni koji koriste društvene mreže? TABAŠ: Od mlađih od 24 godine čak 96 odsto svakodnevno koristi IT tehnologiju. Ovo bih ipak uzeo sa rezervom, jer iskustveno znam da, posebno tinejdžeri, korišćenje IT tehnologija svode na komunikaciju posredstvom društvenih mreža i praćenje internet sadržaja. Ovo je dobar preduslov, ali ne bih ga prihvatio kao apsolutnu digitalnu pismenost već samo kao osnov za njen razvoj. MONITOR: U kojim je crnogorskim opštinama najveći procenat kompjuterski pismenih? TABAŠ: Regionalna podijeljenost u ekonomskom razvoju u Crnoj Gori neminovno se odrazila i na različitost nivoa digitalne pismenosti. Ovaj stav sam formirao na osnovu dugogodišnje analize IT tržišta u Cmoj Gori, ali i na osnovu podataka o internet penetraciji po gradovima i regionima, koja se kreće od 57 odsto na sjeveru, preko 70 odsto u centralnoj regiji do 85 odsto na jugu (primorju). Nažalost, stepen primjene IT tehnologija direktno je srazmjeran i ekonomskoj razvijenosti i bogatstvu sredine i pojedinaca u njoj. MONITOR: Gdje se Crna Gora nalazi po informatičkoj pismenosti u regionu? TABAŠ: Ovo je vrlo kompleksno pitanje i treba ga sagledati iz raznih uglova. Kao prvo ne bih govorio o informatičkoj pismenosti izolovano, već o stepenu razvoja informacionog društva što je znatno kompleksniji okvir u kome je IT pismenost potreban, ali ne i dovoljan uslov. Osnovne pretpostavke za razvoj informacionog društva su: razvoj, raspoloživost i dostupnost telekomunikacione infrastrukture, odnosno njenih segmenata koji omogućavaju internet pristup; razvoj i dostupnost servisa državne uprave, lokalnih samouprava i banaka, kao i kompanija iz domena proizvodnje, trgovine, turizma i drugih uslužnih djelatnosti namijenjenih građanima i privredi; unapređivanje i prilagođavanje pravnog okvira dinamičnim promjenama koje donosi digitalizacija; intenzivan razvoj ljudskih resursa, dinamične promjene obrazovnog sistema i stalna edukacija građana i kompanija i kontinuirana promocija informacionog društva i razvoj IT sektora u Cmoj Gori. Dakle, vrlo kompleksan skup koji u svim elementima uključuje kao preduslov informatičku pismenost. Kad govorimo o internet pristupu, u Cmoj Gori je raspoloživost tih servisa vrlo dobra kod svih provajdera ovih usluga, ali je po mišljenju značajnog broja građana i kompanija cijena njima adekvatnih servisa i paketa visoka u odnosu na region, a samim tim smanjuje se njihova dostupnost. S druge strane, servisi državne uprave su u razvoju. Portal e-uprave građanima nudi veoma veliki broj servisa, istina na osnovim nivoima razvoja, ali je činjenica da se i tako razvijeni servisi jako malo koriste. Kod servisa e-uprave obično se koristi pet nivoa, od prvog koji podrazumijeva davanje informacija, drugog koji omogućava preuzimanje neophodnih obrazaca, trećeg posredstvom kog podnosite te obrasce institucijama, preko četvrtog koji već omogućava interakciju sa institucijom do najvišeg petog koji svim građanima omogućava personalizovane portale pomoću kojih digitalno upravljaju većinom svojih prava i obaveza u komunikaciji sa okruženjem. Nažalost, kod nas su servisi za sada prvog i drugog, rjeđe trećeg nivoa, ali moram ponoviti ni takvi se ne koriste dovoljno i u kapacitetu koji imaju. Mislim da su razlozi i kod davalaca elektronske usluge koji je jako loše promovišu, ali i u strahu, pa možda (usuđujem se reći) manjku informatičkog obrazovanja i informatičke kulture građana. MONITOR: A gdje smo u svijetu? TABAŠ: U procjenama koje svake godine daje Svjetski ekonomski forum, Crna Gora je pozicionirana između 37. i 42. mjesta u svijetu. Mislim da stanje nije baš tako dobro i da takva ocjena nastaje kao rezultat mjerenja rezultata rada državne uprave na ovom polju, ali ne i društva u cjelini. Ovdje mislim i na definisanje pravnog okvira za razvoj informacionog društva koji je kod nas dosta dobro postavljen. Nažalost, često samo dobro postavljen. MONITOR: Koliko građani shvataju da je biti digitalno pismen imperativ za sve koji zaista žele da učestvuju u modernoj kulturi življenja? TABAŠ: U prethodnom odgovoru sam nagovijestio da ne možemo biti zadovoljni stepenom shvatanja i prihvatanja IT-a od strane građana, ako pod tim ne smatramo samo puko korišćenje IT opreme i elementarnih aplikacija i intemeta. MONITOR: Koliko se u crnogorskim firmama koristi elektronsko poslovanje? TABAŠ: Posljednjih godina se na ovom polju situacija znatno popravila. Naravno, daleko smo od zadovoljavajućeg nivoa. Ali čini mi se da menadžeri crnogorskih kompanija prepoznaju imperativ digitalizacije poslovanja. A na nama iz IT-a je da kroz stalne aktivnosti, promocije, edukativne radionice i slično širimo ideju digitalizacije na svim nivoima društva. Za sada su ulaganja u IT po glavi stanovnika u Cmoj Gori i do deset puta manja u odnosu na zemlje Evropske unije, ali vjerujem da će se taj odnos značajno umanjiti u skorije vrijeme. Za dobro svih nas. MONITOR: Kako se odbraniti od hakera? TABAŠ: Ovo je ozbiljna tema koja zahtijeva posebnu obradu. Hakeri su oko nas, a i među nama, i problemi sa njima se dešavaju skoro svakodnevno. A jedina odbrana od njih je povećanje nivoa informatičke kulture i strogo poštovanje IT procedura kod korišćenja digitalnih tehnologija. Odbrana od hakerskih napada podrazumijeva i ekstremno skupu opremu i softvere. Mi se u firmi Čikom informatički inženjering, čiji sam osnivač i generalni direktor, već nekoliko godina ozbiljno bavimo ovim segmentom IT-a. MONITOR: Slažete li se sa tvrdnjama da je širenje digitalne pismenosti jedini pravi put u budućnost? TABAŠ: Apsolutno. Zaista vjerujem da je 4. industrijska revolucija informatička (r)evolucija oličena u digitalnoj transformaciji koja se može definisati kao evolutivni proces izmjene ustaljenog načina života i poslovanja primjenom digitalnih tehnologija. Prije svega primjenom softvera i novih tehnoloških rješenja baziranih na internet servisima i modernim informatičkim tehnologijama. Digitalna transformacija je nesumnjiv trend u svijetu, ali i u okruženju. Nizovi paralelnih procesa odvijaju se svakodnevno mijenjajući način života ljudi i rada preduzeća i korporacija. Ona je jednako primjenjiva kako u ekonomski visoko razvijenim zemljama, tako i u onima koje odlikuje niži ili nizak nivo ekonomske razvijenosti, a u koje spadamo i mi. Digitalna transformacija ne može da prevaziđe ekonomski i društveni jaz, ali njena primjena može da ubrza njegovo smanjenje. Zato vjerujem da je to naša velika šansa. Smatra se da će zemlje koje ne uskoče makar u posljednji vagon digitalne transformacije i ne prihvate zakone četvrte industrijske revolucije dodatno zaostati u razvoju dugoročno izgubivši šansu za priključak razvijenima. Rezultati analiza tržišta (IDC, 2017) predviđaju da će za pet godina trećina preduzeća biti ugrožena od strane svojih konkurenata ukoliko se digitalno ne transformišu. Posebno važan segment digitalne transformacije je digitalna ekonomija, odnosno digitalno poslovanje kompanija. Digitalizacijom preduzeća povećava se njihova efikasnost, produktivnost i profit kao konačni cilj poslovanja. Digitalna transformacija podrazumijeva promjenu strategije poslovanja u skladu sa konstantnim tehnološkim progresom koji omogućava smanjenje troškova, povećanje profitabilnosti i zadovoljstva kupaca.Ovo se sve više prepoznaje u okviru formalnih organizacija i NVO u Crnoj Gori. Kao dobar primjer pomenuo bih Asocijaciju menadžera Crne Gore, koja je prije nepuna tri mjeseca formirala Odbor za digitalnu transformaciju. Vizija Odbora je digitalno transformisana ekonomija Crne Gore, a misija evolutivna promjena načina poslovanja i prelazak crnogorskih preduzeća sa ustaljenog načina na digitalno poslovanje prihvatanjem digitalne transformacije. U Privrednoj komori odavno postoji Odbor za informacino komunikacione tehnologije koji okuplja kompanije iz ovog sektora. MONITOR: Kako je digitalno opismenjavanje zastupljeno u našem školstvu? TABAŠ: Nezadovoljan sam načinom na koji se u sistemu obrazovanja tretira digitalno opismenjavanje. Posljednjom reformom smo po mom, ali i mišljenju većine kolega iz svih IT struktura, zakoračili unazad. Fond časova informatike u osnovnoj školi je 4 x 1, ali zajedno sa časovima tehnike. Programom se ne stimuliše kreativno korišćenje informatičke tehnologije već se djeca uče osnovnim softverskim alatima što je prevaziđen pristup i većina djece ih i sama koristi od ranije tako da u školi sistematizuju ta znanja, ali ih ne unaprijeđuju i ne uče da ih koriste u realnom životu. Kadar koji predaje ove predmete često nije dorastao zadatku. Slično je u srednjim školama. Ovo je ozbiljna greška kojom ovim generacijama otežavamo život u nekom budućem digitalnom društvu, umjesto da oni budu njegovi kreatori i nosioci. Na univerzitetima postoji nekoliko fakulteta koji školuju inženjere informatičkog i sličnih profila i programere, ali mislim da im je potrebno više saradnje sa privredom i dinamike u prilagođavanjima nastavnih planova i programa, stepenu i brzini promjena u razvoju informatičkih tehnologija.
Izvor: Monitor
